Čitanje i pisanje su važan segment komunikacije. Danas, u eri razvoja tehnologije koja služi kao sredstvo komunikacije neophodno je koristiti pisani jezik kako bi se ostavarili kontakti sa drugim ljudima. Obično popunjavanje formulara ili informisanje o određenim uputstvima zahteva sposobnosti čitanja i pisanja.
Poremećaji u ovim sposobnostima mogu biti razvojni ili stečeni. Razvojni poremećaji su prisutni od samog početka razvoja funkcija čitanja ili pisanja, a to su:
- Razvojna disleksija koja podrazumeva specifični poremećaj u savladavanju sposobnosti čitanja koji nije uslovljen intelektualnim teškoćama, oštećenjem vida i sluha, neurološkim oštećenjima ili sociijalnom deprivacijom.
- Razvojna disgrafija podrazumeva nemogućnost savladavanja sposobnosti pisanja i pored urednih intelektualnih sposobnosti, urednog stanja vida i sluha, odsustva neurološkog oštećenja i socijalne deprivacije.
Šta je aleksija i agrafaija?
Aleksija podrazumeva stečeni poremećaj funkcije čitanja, dok agrafija podrazumeva stečeni poremećaj funkcije pisanja.
Javljaju se nakon oštećenja mozga uzrokovano moždanim udarom, traumatskim oštećenjem mozga, demencijom i drugim neurološkim oboljenjima.
Simptomi aleksije i agrafije
Aleksija
Agrafija
- potpuni gubitak sposobnosti čitanja
- izostavljanje, dodavanje i/ili zamena glasova
- zamena jedne reči drugom rečju koja može biti bliska ili udaljena po značenju
- čitanje reči koje vizuelno podsećaju na napisanu reč
| Poremećaji razumevanja napisanog |
- Karakteristično obeležje za Vernikeovu, globalnu i transkortikalnu senzornu afaziju. Stepen oštećenja razumevanja varira, ali je obično paralelan težini poremećaja u razumevanju govora.
- potpuni gubitak sposobnosti pisanja
- izostavljanje, dodavanje i/ili zamena slova
- zamena jedne reči drugom rečju koja može biti bliska ili udaljena po značenju
| Greške sa grafomotornog aspekta |
- pogrešno oblikovanje slova
- narušeni prostorni odnosi između slova
- nemogućnost održavanja reda
Oblici aleksije i agrafije
Tipovi grešaka u čitanju i pisanju zavise od oblika aleksije i agrafije, odnosno u kom mehanizmu ovog procesa se javlja problem. Postoje sledeći oblici:
- Čista aleksija/agrafija
- Aleksija sa agrafijom
- Fonološla, dubinska i površinska aleksija/agrafija
Postoje i specifičniji oblici aleksije u čijoj osnovi se nalazi oštećenje vizuoprostornih sposobnosti i deficiti pažnje. Sa druge strane, dodatni oblici agrafije su takođe uslovljeni deficitima zanemarivanje jedne strane, a postoji i apraksična agrafija koja podrazumeva oštećenje motornih progarama koji su neophodni za proces pisanja.
U svakom obliku afazičkog sindroma manifestuje se karakterističan tip grešaka u čitanju i pisanju. Na primer, kod pacijenata sa globalnom afazijom prisutna je totalna aleksija i totalna agrafija. Pacijenti ne mogu pročitati niti napisati osnovne podatke o sebi (ime i prezime, mesto stanovanja), dok samo u pojedinim slučajevima mogu prepoznati nekoliko pojedinačno napisanih slova ili prepisati jednostavne reči.
Pacijenti sa Brokinom afazijom ispoljavaju zamenu ili dodavanje glasova/grafema u čitanju/pisanju, takođe prisutan je agramatizam u ovim modalitetima.
Kod pacijenata sa Vernikeovom afazijom dominantan tip grešaka jeste zamena reči nekom drugom rečju ili izmena reči do stepena neologizma. Takođe, ispoljavaju deficite u razumevanju pročitanog sadržaja. Rukopis pacijenata sa Vernikeovom afazijom je „fluentan“ kao što produkuju i fluentan govor, slova su tačno oblikovana, ali sadržaj napisanog nije adekvatan.
Procena i tretman aleksije i agrafije
Procena modaliteta čitanja i pisanja podrazumeva detaljnu analizu ovih sposobnosti u različitim zadacima, od čitanja/pisanja pojedinačnih slova do čitanja/pisanja dužeg teksta, takođe značajna pažnja poklanja se proceni sposobnosti razumevanja napisanog sadržaja.
Tretman zavisi od oblika poremećaja, a neophodno je svaki terapijski zadatak prilagoditi individualnim sposobnostima pacijenta kao i njihovim interesovanjima i potrebama. U najtežim slučajevima kao što je totalna aleksija/agrafija počinje se sa prepoznavanjem pojedinačnih slova, zatim jednostavnih i visokofrekventnih reči. Postepeno sa opotavkom ovih sposobnosti zadaci tretmana se usložnjavaju.
Rehabilitacija kod pacijenata sa afazijom je dug proces, ali ukoliko se rano započne sa terapijom i ukoliko se sistematično radi na oporavku jezičkih sposobnosti prognoza je znatno bolja.
